Władysław Hańcza

Władysław Hańcza
	; Władysław Hańcza
Imię i nazwisko	Władysław Tosik
Data i miejsce urodzenia	18 maja 1905 ; Łódź
Data i miejsce śmierci	19 listopada 1977 ; Warszawa
Zawód	aktor
Współmałżonek	1. Helena Chaniecka (rozwód); 2. Barbara Ludwiżanka
Lata aktywności	1927–1977
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Cytaty w Wikicytatach

Władysław Hańcza; właśc. Władysław Tosik (ur. 18 maja 1905 w Łodzi, zm. 19 listopada 1977 w Warszawie) – polski aktor filmowy i teatralny, pedagog.

Młodość i kariera sceniczna

Urodził się w Łodzi 18 maja 1905 w rodzinie związanej z przemysłem włókienniczym^[1]. Syn Władysława Tosika i Karoliny z Chanieckich. Nazwisko Tosik zostało zmienione 17 lipca 1946 aktem nr XX.O.IV.3-1/76/46 prezydenta miasta Łodzi. W 1924 zdał maturę w Gimnazjum Humanistycznym im. ks. I. Skorupki w Łodzi. Początkowo miał być inżynierem włókiennikiem, ale sprawy rodzinne przeszkodziły mu w wyjeździe na studia do Belgii. Wtedy zdecydował przenieść się do Poznania, gdzie na Uniwersytecie Poznańskim podjął studia filozoficzne i polonistyczne, które przerwał w 1927, by rozpocząć naukę w Szkole Dramatycznej przy Teatrze Polskim w Poznaniu.

27 listopada 1927 zadebiutował jako aktor na poznańskiej scenie rolą Hermesa w przedstawieniu Noc listopadowa według Wyspiańskiego. W czerwcu 1929 zdał egzamin kwalifikacyjny ZASP-u i stał się pełnoprawnym aktorem. Na poznańskiej scenie występował do roku 1930, później do wybuchu wojny grał kolejno w: Teatrze Śląskim w Katowicach w latach 1930–1931, Teatrze Miejskim w Toruniu w latach 1931–1932, Teatrze Stanisławy Wysockiej w Łodzi w latach 1932–1933, ponownie w Teatrze Polskim w Poznaniu w latach 1933–1937 oraz w łódzkich teatrach – w sezonie 1937/1938 w teatrze Kameralnym^[2] i Teatrze Miejskim w latach 1937–1939. Tuż przed wybuchem wojny przeniósł się do Warszawy, gdzie miał grać w Teatrze Narodowym. W czasie wojny pracował w Warszawie jako magazynier i konwojent. Po upadku powstania warszawskiego został wywieziony przez Niemców do obozu pracy w Chociebużu, gdzie przebywał od października 1944 do maja 1945.

Po powrocie do kraju występował w latach 1945–1946 i 1947–1948 w Teatrze Wojska Polskiego w Łodzi, a w sezonie 1946–1947 krótko grał w Krakowie, gdzie zadebiutował również jako reżyser teatralny. W 1948 rozpoczął pracę w Teatrze Polskim w Warszawie, którego aktorem pozostał aż do śmierci w 1977. Lektor Polskiej Kroniki Filmowej w latach 1944–1953. Przez wiele lat był wykładowcą PWST w Warszawie.

Kariera filmowa

W filmie zadebiutował dopiero po wojnie rolą byłego obozowego kapo Filipa w filmie Dwie godziny z 1946 (premiera odbyła się w 1957). To właśnie role filmowe przyniosły Hańczy największą popularność i uznanie. Zagrał w ok. 40 filmach i serialach telewizyjnych; kreował zwykle role drugoplanowe, jednak jego wyrazista sylwetka, dykcja i charakterystyczny głos zwracały uwagę i utrwalały się w pamięci. Prawdziwą sławę i stałe miejsce w pamięci widzów przyniosły mu głównie trzy wybitne filmowe kreacje. Pierwsza z nich to Władysław Kargul w komediowej trylogii Sylwestra Chęcińskiego, na którą składają się filmy: Sami swoi (1967), Nie ma mocnych (1974) oraz Kochaj albo rzuć (1977). Stworzył w nich niezapomniany duet z Wacławem Kowalskim. Kolejnymi wielkimi rolami Hańczy były: Maciej Boryna w serialu Chłopi (1971–1972) Jana Rybkowskiego oraz Janusz Radziwiłł w Potopie (1974) Jerzego Hoffmana.

22 lipca 1973 otrzymał Nagrodę Ministra Kultury i Sztuki I stopnia^[3].

Życie prywatne

Dwukrotnie żonaty. Pierwszą żoną Hańczy była aktorka Helena Chaniecka. Byli małżeństwem od 1929 do rozwodu w 1948^[4]. Mieli jednego syna, również Władysława^[5] (1932–1966). Jego drugą żoną była popularna aktorka Barbara Ludwiżanka. Byli małżeństwem do śmierci Hańczy w 1977^[6]. Nie mieli dzieci.

Zachorował niespodziewanie jesienią 1977. Trafił do szpitala w Warszawie, gdzie zmarł 19 listopada 1977. Miał 72 lata. Został pochowany na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 167-3-3)^[7]. W 1990 spoczęła obok niego żona, Barbara Ludwiżanka.

Filmografia

Filmy fabularne
Rok	Tytuł	Reżyser	Rola
1946	Dwie godziny	Stanisław Wohl, Józef Wyszomirski	kapo Filip
1948	Stalowe serca	Stanisław Januszewski	inżynier Karol
1953	Żołnierz zwycięstwa	Wanda Jakubowska	generał Janczar
1962	Jadą goście jadą...	Andrzej Trzos-Rastawiecki	proboszcz
1964	Upał	Kazimierz Kutz	głos premiera
1965	Popioły	Andrzej Wajda	ojciec Rafała
1965	Miejsce dla jednego	Witold Lesiewicz	dyrektor Zjednoczenia Rybicki
1966	Kochankowie z Marony	Jerzy Zarzycki	Gulbiński
1967	Tortura nadziei	Ewa Petelska, Czesław Petelski	Wielki Inkwizytor
1967	Sami swoi	Sylwester Chęciński	Władysław Kargul; rola dubbingowana przez Bolesława Płotnickiego
1967	Ja gorę!	Janusz Majewski	duch księcia Wilibalda Zatorskiego; tylko głos
1968	Hrabina Cosel	Jerzy Antczak	generał Schulenburg
1969	Pan Wołodyjowski	Jerzy Hoffman	Nowowiejski
1970	Romantyczni	Stanisław Różewicz	dziedzic Nawrocki
1970	Epilog norymberski	Jerzy Antczak	Hjalmar Schacht
1970	Dzięcioł	Jerzy Gruza	major Maksymilian Przebóg-Łaski
1971	Niebieskie jak Morze Czarne	Jerzy Ziarnik	dyrektor fabryki występujący w telewizji
1971	Kłopotliwy gość	Jerzy Ziarnik	przewodniczący Rady Narodowej
1971	Diament radży	Sylwester Chęciński	generał Thomas Vandeleur
1971	Pięć i pół bladego Józka	Henryk Kluba	proboszcz
1972	Kaprysy Łazarza	Janusz Zaorski	ksiądz proboszcz
1973	Chłopi	Jan Rybkowski	Maciej Boryna
1973–1974	Potop	Jerzy Hoffman	książę Janusz Radziwiłł
1974	Nie ma mocnych	Sylwester Chęciński	Władysław Kargul
1975	Noce i dnie	Jerzy Antczak	Jan Łada
1975	Kazimierz Wielki	Ewa Petelska, Czesław Petelski	Jarosław Bogoria Skotnicki
1975	Dzieje grzechu	Walerian Borowczyk	doktor Wielgosiński
1975	Doktor Judym	Włodzimierz Haupe	Kalinowicz
1976	Zielone, minione...	Gerard Zalewski
1976	Karino	Jan Batory	prezes klubu jeździeckiego
1977	Kochaj albo rzuć	Sylwester Chęciński	Władysław Kargul
1977	Granica	Jan Rybkowski	minister
Seriale telewizyjne
Rok	Tytuł	Reżyser	Rola
1968	Stawka większa niż życie	Janusz Morgenstern, Andrzej Konic	hrabia Edwin Wąsowski (odc. 6)
1968	Hrabina Cosel	Jerzy Antczak	generał Schulenberg
1969	Przygody pana Michała	Paweł Komorowski	Nowowiejski (odc. 7, 8 i 9)
1972	Chłopi	Jan Rybkowski	Maciej Boryna
1973	Wielka miłość Balzaka	Wojciech Solarz	Karol Hański (odc. 5)
1973	Stawiam na Tolka Banana	Stanisław Jędryka	„Fater” (odc. 6)
1973	Droga	Sylwester Chęciński	Władysław Kargul (odc. 5)
1975, 1977	Czterdziestolatek	Jerzy Gruza	ojciec Magdy Karwowskiej (odc. 9, 19 i 20)
1977	Noce i dnie	Jerzy Antczak	Jan Łada (odc. 1 i 2)

Role teatralne

Horsztyński, jako Horsztyński
Rozdroże miłości (1947), jako ksiądz Jan
Na dnie (1949), jako Bubnow
Lorenzaccio (1955), jako Alexandro Medici
Dziady (1955), jako senator
Maria Stuart (1958), jako Botwel
Mazepa (1958), jako wojewoda
Don Carlos (1960), jako Inkwizytor (także reżyseria)
Pożądanie w cieniu wiązów (1961), jako Cabot
Król Lear (1962), jako król Lear
Bracia Karamazow (1963), jako Fiodor
Borys Godunow (1963), jako Borys Godunow
Lilla Weneda (1968), jako Derwid
Martwe dusze, (1969); reżyseria
Zmierzch długiego dnia (1972), jako James Tyrone
Przy pełni księżyca (1977), jak Matwiej (ostatnia teatralna rola)

Słuchowiska dla dzieci

Czerwony kapturek (1961), jako Wilk

Ordery i odznaczenia

Order Sztandaru Pracy I klasy (1976)
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1964)
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (11 lipca 1955)^[8]
Medal 10-lecia Polski Ludowej (19 stycznia 1955)^[9]

Przypisy

↑ Stanisław Łoza, Czy wiesz kto to jest?, Warszawa 1938, s. 248–249.
↑ „Łódź w Ilustracji”, 1 I 1938, nr 1, s. 1 (w sztuce G. Zapolskiej Kobieta bez skazy).
↑ Dziennik Polski, rok XXIX, nr 172 (9145), s. 2.
↑ Helena Chaniecka, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby) [dostęp 2022-09-06] .
↑ niektóre źródła podają formę imienia Włodzisław; np. Tomasz Mościcki Władysław Hańcza w: culture.pl lub Stanisław Dąbrowski, Zbigniew Raszewski Słownik biograficzny teatru polskiego, IS PAN PWN 1994, albo Włodzimierz, np. Słowo Ludu, nr 110, 10–11 maja 1958
↑ Tygodnik „Życie na Gorąco” nr 18, 5 maja 2016, s. 32–33.
↑ Cmentarz Stare Powązki: WŁADYSŁAW HAŃCZA, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2023-06-13] .
↑ M.P. z 1955 r. nr 91, poz. 1144 „w 10 rocznicę Polski Ludowej za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”.
↑ M.P. z 1955 r. nr 101, poz. 1400 - Uchwała Rady Państwa z dnia 19 stycznia 1955 r. nr 0/196 - na wniosek Ministra Kultury i Sztuki.

Bibliografia

E. Bielska, Władysław Hańcza.
Władysław Hańcza w bazie filmpolski.pl
Władysław Hańcza, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby) [dostęp 2021-04-09] .

Linki zewnętrzne

Władysław Hańcza w bazie IMDb (ang.)
Władysław Hańcza w bazie Filmweb
Władysław Hańcza na zdjęciach w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”
Władysław Hańcza w bazie Akademii Polskiego Filmu
Władysław Hańcza o swoich rolach, wirtualny album

[1] Stanisław Łoza, Czy wiesz kto to jest?, Warszawa 1938, s. 248–249.

[2] „Łódź w Ilustracji”, 1 I 1938, nr 1, s. 1 (w sztuce G. Zapolskiej Kobieta bez skazy).

[3] Dziennik Polski, rok XXIX, nr 172 (9145), s. 2.

[4] Helena Chaniecka, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby) [dostęp 2022-09-06] .

[5] tóre źródła podają formę imienia Włodzisław; np. Tomasz Mościcki Władysław Hańcza w: culture.pl lub Stanisław Dąbrowski, Zbigniew Raszewski Słownik biograficzny teatru polskiego, IS PAN PWN 1994, albo Włodzimierz, np. Słowo Ludu, nr 110, 10–11 maja 1958

[6] Tygodnik „Życie na Gorąco” nr 18, 5 maja 2016, s. 32–33.

[7] Cmentarz Stare Powązki: WŁADYSŁAW HAŃCZA, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2023-06-13] .

[8] M.P. z 1955 r. nr 91, poz. 1144 „w 10 rocznicę Polski Ludowej za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”.

[9] M.P. z 1955 r. nr 101, poz. 1400 - Uchwała Rady Państwa z dnia 19 stycznia 1955 r. nr 0/196 - na wniosek Ministra Kultury i Sztuki.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]